wtorek, 19 kwietnia 2011

Powstawanie zapachów oraz ich oddziaływanie na zmysł powonienia psa

Źródłem zapachu są rośliny, zwierzęta i związki mineralne.
Wydzielają one nieprzerwanie do środowiska zewnętrznego bardzo drobne cząsteczki zapachowe. Cząsteczki te, są tak małe, że pomimo ciągłego ich odszczepiania ciało macierzyste tylko nieznacznie traci na wadze. Świadczy o tym bardzo znamienny przykład: przechowywany korzeń waleriany wydzielał swój zapach w ciągu 200 lat.

Oddzielające się i zdolne wywołać wyczuwalny zapach cząsteczki są zatem materialnym źródłem zapachu.

Zapachy różnych ciał różnią się od siebie. Tak np. zapachy pochodzenia roślinnego, w których podstawowym wonnym elementem są związki eterowe, charakteryzują się dużą lotnością. Zapachy pochodzenia zwierzęcego złożone
z wydzielin gruczołów potowych, łojowych i złuszczonego naskórka są bardziej stabilne.

Ustawiczne odszczepianie się cząsteczek wonnych, bardzo mała ich wielkość, niezwykła lotność i swoistość, pozwalają przy pomocy organu powonienia
na ich wykrywanie we wdychanym powietrzu, na odczuwanie zapachu i odróżnianie jednego zapachu od drugiego.

Zdolność psa do określania na odległość źródła zapachu jest wykorzystywana
w praktyce służbowej i myśliwskiej. Wraz ze zwiększaniem się odległości
od źródła zapachu, zmniejsza się koncentracja cząsteczek wonnych.
Zmiana intensywności zapachu daje psu możliwość określania kierunku przesuwania
się źródła zapachu oraz oddalenie od niego. Mówiąc o intensywności zapachu
należy podkreślić, że silny, intensywny zapach, działa silniej na komórki
węchowe, niż zapachy słabe oraz maskuje zapachy słabe. Słabo pachnące związki
po zmieszaniu ich z substancjami silnie pachnącymi, ulegają na tyle osłabieniu,
że stwierdzenie ich w tej mieszaninie jest niemożliwe. Ta okoliczność ma duże znaczenie w praktycznym wykorzystywaniu psów do tropienia śladów.

Zapach ludzki jest zapachem korzystnym dla psa, działającym zachęcająco
i pobudzająco. Pies bardzo subtelnie rozpoznaje człowieka po jego zapachu.

Gleba dobrze zatrzymuje zapach i przechowuje go. Równie dobrze zapach
jest utrzymywany przez pokrywę śnieżną. Gorzej zatrzymuje się i przechowuje
na glebie kamienistej i na asfalcie. Nie pozostaje na gruncie gliniastym
i rozmiękłym, gdyż oblepiająca obuwie glina przeszkadza w bezpośrednim stykaniu
się obuwia z podłożem.

Typ słaby tak zwany melancholiczny

Psy tego typu wykazują bardzo słabą pobudliwość wynikającą z wąskiego zakresu wydolności kory mózgowej. Silne podniety wywołują u nich poza krańcowe hamowanie. Odruchy warunkowe powstają z trudnością i są nietrwałe. Słabo rozróżniają zbliżone do siebie podniety. Przesadnie reagują na bodźce odwracające uwagę. Łatwo popadają
w skrajne stany psychiczne - pobudzenie lub apatię. Są bojaźliwe, uciekają
od wszystkiego. Ze względu na rażące roztargnienie są nieprzydatne do tresury
i wykorzystania.

Są dowody, że oprócz czterech zasadniczych typów wyższej działalności nerwowej są również typy pośrednie, które pod względem charakterystyki procesów nerwowych znajdują się pomiędzy typami zasadniczymi.

Rozpoznanie typu wyższej działalności nerwowej ma istotne znaczenie
przy prawidłowym doborze psów do danego rodzaju służby, a także ułatwia przewodnikowi indywidualne podejście do psa, pozwala więc unikać przykrych
następstw błędów w tresurze.

Najbardziej przydatny do tresury jest zrównoważony i umiarkowanie powściągliwy typ psa. W praktyce jednak typy te występują bardzo rzadko. Często spotykamy
się z typem pobudliwym.
Psy tego typu ze względu na swoje cechy psychiczne mają ograniczoną przydatność
do określonych celów, nadają się jednak doskonale do służby patrolowej.
Nieprzydatne do tresury są psy zaliczane do typów skrajnie pobudliwego i skrajnie powściągliwego oraz typu słabego.

Typ zrównoważony tak zwany flegmatyczny

Psy te wykazują bardzo duże opanowanie psychiczne, wynikające z doskonałej równowagi procesów pobudzenia i hamowania zachodzących w układzie nerwowym.
Odruchy warunkowe powstają u nich łatwo, są pewne i trwałe. Przejawiają silne
lecz powolne procesy nerwowe, nadają się do rozwiązywania trudnych zadań.

Posiadają wybitną zdolność dokładnego rozróżnienia zbliżonych podniet.
Szybko orientują się w nowym otoczeniu. Spokojnie reagują na różnorodne bodźce.
Łatwo przechodzą od stanu silnego pobudzenia do stanu normalnego.
Są bardzo przydatne do tresury i służby.

poniedziałek, 18 kwietnia 2011

Typ powściągliwy tak zwany sangwinistyczny

Tego typu psy wykazują silne procesy pobudzenia i hamowania.
Odruchy warunkowe powstają u nich szybko i po ukształtowaniu się są pewne i trwałe. Dobrze rozróżniają zbliżone do siebie podniety, nadają się doskonale do wykonywania trudnych zadań.
Szybko przechodzą od stanu skrajnego pobudzenia do stanu normalnego.
Są bardzo wrażliwe na różnorodne bodźce oraz przejawiają dużą aktywność poznawczą.
Współpraca z nimi jest łatwa.
W nowym środowisku wykazują powściągliwość i nie od razu przystosowują się do nowych warunków.

Psy o typie umiarkowanie powściągliwym są bardzo przydatne do tresury i służby.

Psychologiczne typy psów

W praktyce okazuje się, ż nawet u psów jednej rasy istnieje duża rozbieżność cech indywidualnych. Na to bezpośredni związek z charakterem wyższej działalności nerwowej u poszczególnych osobników. Świadczą o tym wyniki tresury.
Dla wyrobienia tego samego odruchu warunkowego, u jednych psów potrzeba zaledwie kilkakrotnego skojarzenia w czasie, bodźca warunkowego z bezwarunkowym,
dla innych konieczne są dziesiątki a nawet setki powtórzeń. Wyrobione odruchy
u jednych psów utrzymują się trwale, u innych są nietrwałe i łatwo zanikają.
Odmiennie u różnych psów przejawiają się także procesy hamowania.
Bardzo różna jest zdolność rozróżniania zbliżonych do siebie podniet oraz reakcje układu nerwowego przy rozwiązywaniu trudnych zadań. Wśród dużej różnorodności systemów nerwowych wydzielił cztery podstawowe typy psychologiczne psów.

Typ pobudliwy tak zwany choleryczny

Są to psy agresywne, odważne, bardzo szybko reagują na wszelkiego rodzaju podniety. Odruchy warunkowe powstają u nich łatwo i są trwałe. W układzie nerwowym przeważają procesy pobudzania, hamowanie jest słabo wyrażone. Łatwo odwracają uwagę
od wykonywanych czynności pod względem bodźców ubocznych zakłócających szkolenie, pracę na śladzie, itd.

Zbliżona do siebie podniety (sygnały, znaki, rozkazy) rozróżniają źle, często
się mylą. Do trudnych zadań, wymagających niezbędnego opanowania na przykład podczas pracy na śladzie, są mało przydatne lub w ogóle się nie nadają. Rozwiązywanie trudnych zadań u tego typu psó, często prowadzi do przeciążenia czynnościowego kory mózgowej
i nerwic.

czwartek, 14 kwietnia 2011

Instynkt orientacyjny (reakcja poznawcza)

Młody pies poddany jest ciągłemu oddziaływaniu różnych zjawisk,
które musi poznać w procesie swej adaptacji do środowiska. Reakcja poznawcza występuje pod wpływem zjawisk nowych, nieznanych i wzbogaca ustawicznie doświadczenie życiowe psa.

Występuje u wszystkich psów młodych i wyraża się specjalnym stosunkiem do nowych bodźców otoczenia, na przykład długotrwałym oszczekiwaniem bez złości osób obcych, zwierząt, pracujących maszyn, itp. Po pewnym okresie, gdy pies oswoi
się z tym zjawiskiem, powinna ona zaniknąć zupełnie lub przekształcić
się w zachowanie swoiste psa wobec powtarzającego się bodźca.

Tak przebiega prawidłowo proces poznawczy u psów młodych, u których wzbogacanie doświadczenia życiowego jest uzasadnione i odbywa się nieprzerwanie.
W niektórych jednak przypadkach reakcja poznawcza nie zanika wraz z wiekiem psa,
ale utrzymuje się w stopniu silnie wyrażonym nawet u psów dorosłych.
Jest trudne do zahamowania i stanowi dużą przeszkodę w szkoleniu.

Niejednokrotnie przekreśla przydatność psa do osiągnięcia określonych celów.

Instynkt obronny

Zasadnicze znaczenie ma forma czynna tego instynktu, która powoduje, że pies
do nowego właściciela przyzwyczaja się powoli i zachowuje powściągliwie.
Jednak po nawiązaniu przyjaznej więzi, uczucie przywiązania do opiekuna u takiego psa jest bardzo silne i trwałe. Instynkt obronny występuje u psów w dwóch formach:

* czynnej - pies śmiało atakuje osobę obcą, warczy groźnie, jest nieufny
* biernej - pies jest tchórzliwy, unika ludzi, ucieka, chowa się.

Forma czynna instynktu obronnego stanowi podłoże do kojarzenia wielu odruchów niezbędnych w służbie psa.

Instynkt pokarmowy

Pies z przewagą tego instynktu łatwo przyzwyczają się do każdego, kto podaje
mu smakołyki. Pod tym względem nie robi większej różnicy pomiędzy swym opiekunem
a osobami obcymi. Od wszystkich osób z tą samą pożądliwością oczekuje przysmaków.

Podczas jedzenia jest całkowicie zajęty tą czynnością i nie reaguje
na inne podniety. Instynkt pokarmowy w tresurze ma znaczenie szczególne, umożliwia bowiem silne oddziaływanie na psa w procesie tresury poprzez podawanie smakołyków.

środa, 13 kwietnia 2011

Instynkty psa

Z chwilą przyjścia na świat organizm psa, podobnie jak i innych zwierząt, dysponuje szeregiem dziedzicznie przekazanych odruchów (instynktów) niezbędnych
do życia i zachowania gatunków. Są to więc odruchy wrodzone. W zależności od stopnia rozwoju kształtują one usposobienie psa. W tresurze mają znaczenie trzy
z nich oraz ich odmiany.

Właściwości zmysłu wzroku psa

W budowie oka psa stwierdza się szczegóły znaczenia różniące oka psa od oka człowieka. Człowiek odbiera podniety wzrokowe w sposób binokularny, czyli widzi przedmiot jednocześnie obydwoma oczami. Daje to możliwość określania odległości, dostrzegania odległości przedmiotów, ich objętości oraz pozwala widzieć dalej,
niż widzi pies. U psa oczy są rozstawione tak, że możliwość widzenia przedmiotu obydwoma oczami jednocześnie jest słabsza. Każde oko psa posiada własne pole widzenia, oprócz tego ma siatkówce oka nie ma tak zwanej plamki żółtej, to jest miejsce najbardziej jasnego widzenia.

Doświadczenia wykazały, że pies nie widzi kolorów. Widzi wszystko w kolorze szarym. Doskonale natomiast rozróżnia formę przedmiotów: koła od kwadratów, trójkąty
i inne formy. Ta właściwość wzroku psa jest znacznie lepiej rozwinięta,
niż u człowieka. Wydolność spostrzegania przedmiotów przez psa bardzo się zmienia, jeśli przedmiot znajduje się w ruchu, wrażliwość oka psa jest bardzo duża. Wiadomo jest, że podczas tresury najmniejszy ruch rąk lub oczu, częściowa zmiana pozycji
i różne niezauważalne dla człowieka ruchy są łatwo dostrzegane przez psa i mogą nabrać znaczenia sygnałów pobudzających psa do zmiany zachowania (ruchów). Granica dostrzegania poruszającego się przedmiotu dla oka psa wynosi 250 - 300 m.
W pojedynczych przypadkach dobrze wytresowany pies może dostrzegać przedmioty
w odległości 500 - 700 m..

Zmysł słuchu psa w porównaniu ze zmysłem słuchu człowieka

Słyszalność dźwięków przez ludzi i zwierzęta uwarunkowana jest natężeniem
i wysokością dźwięku.

Natężeniem dźwięku zależy od większej lub mniejszej amplitudy drgań i wyrażone jest w decybelach (jednostka natężenia dźwięku).

Wysokość dźwięku jest funkcją liczby drgań w jednostce czasu,
czyli jest to częstotliwość drgań wyrażana w Hercach (Hz = 1 okres/sek.).

Głos ludzki ma częstotliwość od 128 do 3072 Hz, ale człowiek słyszy dźwięki
tylko w granicach częstotliwości od 500 do 2000 Hz.

Pies odbiera dźwięki zarówno poniżej 500 Hz, tak niskie, że najwrażliwsze ucho ludzkie nie może ich uchwycić, jak i powyżej 2000 Hz do 3000 a nawet 4000 Hz.

Człowiek idąc w terenie mniej lub bardziej pofałdowanym transmituje
takie dźwięki, jak: odgłos kroków, ocieranie się o siebie części ubrania, oporządzenia, itp., których częstotliwość odpowiada od 2000 do 3000 Hz. Dźwięki wytwarzane przedmiotami metalowymi charakteryzują się jeszcze wyższą częstotliwością.

Natężenie bodźca słuchowego zmienia się wraz z odległością jaka dzieli
go od źródła dźwięku. W określonym punkcie jest ono odwrotnie proporcjonalna
do kwadratu odległości.

Dźwięki, które w odległości 100 m nie są w stanie pobudzić do drgań membrany mikrofonu, w pewnych okolicznościach mogą pobudzić ucho człowieka, z łatwością
zaś pobudzają ucho psa.

Zmysł słuchu psa przewyższa zatem zmysł słuchu człowieka z następujących względów:

- jest wrażliwy na niższe i wyższe częstotliwości dźwięku,
- dokładnie lokalizuje źródło dźwięku, dla człowieka jest to często niemożliwe.

Pies dobrze wyszkolony jest w stanie wykryć z odległości 100 m i pod kątem
od 0 do 90 stopni, każdego człowieka zbliżającego się w jego kierunku.

Ta zaleta zmysłu słuchu ma szczególne znaczenie w warunkach służby. Dzięki niej pies jest zdolny ostrzegać przewodnika o zbliżaniu się osoby lub osób obcych.

wtorek, 12 kwietnia 2011

Zmysł węchu i praca węchowa

Pies posiada olbrzymią przewagę nad człowiekiem pd względem wydolności węchowej. Przewaga ta uwarunkowana jest budową anatomiczną organu węchowego. Powierzchnia
tego organu u psa jest znacznie większa, niż ta sama powierzchnia u człowieka,
przy czym komórki recepcyjne u psa są liczniejsze. Poza tym układ chrząstek nosowych
u psa jest dobrze przystosowany do węchu, podczas gdy układ chrząstek nosowych człowieka działa na zasadzie systemu przegród hamujących dostęp zapachów.

Zalety węchu psa są następujące:
- bardzo duża wrażliwość szczególnie na zapachy pochodzenia organicznego wydzielana przez ludzi i zwierzęta,
- bardzo duża pamięć węchowa; według niektórych badaczy ilość zapamiętywanych zapachów przez psa sięga około 600 tysięcy,
- bardzo duża zdolność różnicowania zapachów; pies potrafi analizować kilka lub kilkanaście zapachów jednocześnie i koncentrować się tylko na woni poszukiwanej.

Wymienione właściwości zmysłu węchu warunkują możliwość pracy psa na śladzie. Śladem nazywamy odciski stóp człowieka lub kończyn zwierząt pozostawione na podłożu. Mogą one być widoczne lub niewidoczne w zależności od twardości podłoża.
Każde miejsce, na którym odciśnięty został ślad, przyjmuje swoistą "osobniczą" woń wyczuwalną dla psa. Woń ta stanowi sumę zapachów wydzielin gruczołów potowych, łojowych i złuszczonego naskórka, ponadto w zależności od typu systemu nerwowego danego osobnika woń ta jest nieco inna u poszczególnych osobników tego samego gatunku. Dzięki temu możliwe jest np. ustalenie przez psa tożsamości osoby znajdującej się w grupie innych osób, na podstawie woni pozostawionej przez nią na śladzie lub przedmiocie. Woń ta przenika odzież i obuwie oraz łatwo pozostaje na dotkniętych przedmiotach i śladach.

Przy pomocy psa służbowego można rozwiązać trudne i skomplikowane zadania, jak; odtwarzanie na podstawie woni śladów trasy przebytej przez człowieka po kilku lub nawet kilkunastu godzinach, wykrycie człowieka znajdującego się w zasięgu oddziaływania strefy zmysłu psa (węchu, słuchu), gdy nie prowadzą do niego żadne pozostawione ślady.

Zmysły psa

Specyficzne właściwości zmysłów węchu, słuchu i wzroku psa przy jednoczesnej możliwości wykorzystania ich przez człowieka spowodowały, że w nowoczesnych armiach utrzymuje się duże ilości psów służbowych w roli "biologicznych detektorów" różnego przeznaczenia, jak np. psy tropiące, patrolowe, wartownicze, pościgowe grup desantowych, wykrywacze składów broni i żywności, wykrywacze min, sanitarne, itp. Bogate doświadczenie na tych kierunkach zastosowania psów wojskowych uzyskali Amerykanie w latach wojny z Wietnamem. Według danych publicystycznych, psy oddały
im nieocenione usługi w czasie walk w dżungli, w bardzo trudnych warunkach klimatycznych, atmosferycznych i terenowych.

Szerokie wykorzystanie psów wynika stąd, że nie zdołano dotychczas zastąpić zmysłów psa równie czułą aparaturą techniczną, przy tym duża sprawność fizyczna
oraz niezawodność działania psa w każdych warunkach terenowych i atmosferycznych czynią go szczególnie przydatnym w osiąganiu określonych celów wojskowych.

Procesy myślowe psa oraz rozwój metod tresury

W poznaniu natury psa istotne znaczenie ma analiza jego zachowań uzewnętrzniających to, co określamy pojęciem życia wewnętrznego. Sfery psychicznej psa nie należy jednak utożsamiać z psychiką człowieka, chociaż skłaniają ku temu liczne przesłanki.

Często słyszy się w prost niezwykłej "mądrości" psów, ich zdolności
do logicznego myślenia, rozumienia mowy ludzkiej i wyobrażenia twórczego.
Pod pojęciem "myślenie" przyjętym w psychologii, człowieka mieści się przebieg świadomych procesów psychicznych, czynności umysłu (intelekt). Z tak pojmowanym myśleniem mamy do czynienia szczególnie wówczas, gdy człowiek znajduje
się w sytuacji wymagającej rozwiązania jakiegoś zadania teoretycznego
lub praktycznego, a nie ma do dyspozycji żadnego sposobu instynktowego,
ani wyuczonego w wyniku doświadczeń życiowych.

Myślenie jest zatem ściśle związane z umiejętnością przewidywania
w całokształcie procesów życiowych człowieka. Wyraża się ono w dwojaki sposób: zmysłowo - odruchowy oraz abstrakcyjny, co wiąże się ściśle z takimi procesami,
jak np. analiza, synteza, porównywanie i uogólnianie.
Pies nie może myśleć kategoriami ludzkimi, gdyż niezdolny jest do abstrakcyjnego rozumowania. Nie potrafi też rozpoznawać logicznie zależności, jakie zachodzą między różnymi zjawiskami i przewidywać następstwa.