Powstawanie zapachów oraz ich oddziaływanie na zmysł powonienia psa

Źródłem zapachu są rośliny, zwierzęta i związki mineralne.
Wydzielają one nieprzerwanie do środowiska zewnętrznego bardzo drobne cząsteczki zapachowe. Cząsteczki te, są tak małe, że pomimo ciągłego ich odszczepiania ciało macierzyste tylko nieznacznie traci na wadze. Świadczy o tym bardzo znamienny przykład: przechowywany korzeń waleriany wydzielał swój zapach w ciągu 200 lat.

Oddzielające się i zdolne wywołać wyczuwalny zapach cząsteczki są zatem materialnym źródłem zapachu.

Zapachy różnych ciał różnią się od siebie. Tak np. zapachy pochodzenia roślinnego, w których podstawowym wonnym elementem są związki eterowe, charakteryzują się dużą lotnością. Zapachy pochodzenia zwierzęcego złożone
z wydzielin gruczołów potowych, łojowych i złuszczonego naskórka są bardziej stabilne.

Ustawiczne odszczepianie się cząsteczek wonnych, bardzo mała ich wielkość, niezwykła lotność i swoistość, pozwalają przy pomocy organu powonienia
na ich wykrywanie we wdychanym powietrzu, na odczuwanie zapachu i odróżnianie jednego zapachu od drugiego.

Zdolność psa do określania na odległość źródła zapachu jest wykorzystywana
w praktyce służbowej i myśliwskiej. Wraz ze zwiększaniem się odległości
od źródła zapachu, zmniejsza się koncentracja cząsteczek wonnych.
Zmiana intensywności zapachu daje psu możliwość określania kierunku przesuwania
się źródła zapachu oraz oddalenie od niego. Mówiąc o intensywności zapachu
należy podkreślić, że silny, intensywny zapach, działa silniej na komórki
węchowe, niż zapachy słabe oraz maskuje zapachy słabe. Słabo pachnące związki
po zmieszaniu ich z substancjami silnie pachnącymi, ulegają na tyle osłabieniu,
że stwierdzenie ich w tej mieszaninie jest niemożliwe. Ta okoliczność ma duże znaczenie w praktycznym wykorzystywaniu psów do tropienia śladów.

Zapach ludzki jest zapachem korzystnym dla psa, działającym zachęcająco
i pobudzająco. Pies bardzo subtelnie rozpoznaje człowieka po jego zapachu.

Gleba dobrze zatrzymuje zapach i przechowuje go. Równie dobrze zapach
jest utrzymywany przez pokrywę śnieżną. Gorzej zatrzymuje się i przechowuje
na glebie kamienistej i na asfalcie. Nie pozostaje na gruncie gliniastym
i rozmiękłym, gdyż oblepiająca obuwie glina przeszkadza w bezpośrednim stykaniu
się obuwia z podłożem.

Typ słaby tak zwany melancholiczny

Psy tego typu wykazują bardzo słabą pobudliwość wynikającą z wąskiego zakresu wydolności kory mózgowej. Silne podniety wywołują u nich poza krańcowe hamowanie. Odruchy warunkowe powstają z trudnością i są nietrwałe. Słabo rozróżniają zbliżone do siebie podniety. Przesadnie reagują na bodźce odwracające uwagę. Łatwo popadają
w skrajne stany psychiczne - pobudzenie lub apatię. Są bojaźliwe, uciekają
od wszystkiego. Ze względu na rażące roztargnienie są nieprzydatne do tresury
i wykorzystania.

Są dowody, że oprócz czterech zasadniczych typów wyższej działalności nerwowej są również typy pośrednie, które pod względem charakterystyki procesów nerwowych znajdują się pomiędzy typami zasadniczymi.

Rozpoznanie typu wyższej działalności nerwowej ma istotne znaczenie
przy prawidłowym doborze psów do danego rodzaju służby, a także ułatwia przewodnikowi indywidualne podejście do psa, pozwala więc unikać przykrych
następstw błędów w tresurze.

Najbardziej przydatny do tresury jest zrównoważony i umiarkowanie powściągliwy typ psa. W praktyce jednak typy te występują bardzo rzadko. Często spotykamy
się z typem pobudliwym.
Psy tego typu ze względu na swoje cechy psychiczne mają ograniczoną przydatność
do określonych celów, nadają się jednak doskonale do służby patrolowej.
Nieprzydatne do tresury są psy zaliczane do typów skrajnie pobudliwego i skrajnie powściągliwego oraz typu słabego.

Typ zrównoważony tak zwany flegmatyczny

Psy te wykazują bardzo duże opanowanie psychiczne, wynikające z doskonałej równowagi procesów pobudzenia i hamowania zachodzących w układzie nerwowym.
Odruchy warunkowe powstają u nich łatwo, są pewne i trwałe. Przejawiają silne
lecz powolne procesy nerwowe, nadają się do rozwiązywania trudnych zadań.

Posiadają wybitną zdolność dokładnego rozróżnienia zbliżonych podniet.
Szybko orientują się w nowym otoczeniu. Spokojnie reagują na różnorodne bodźce.
Łatwo przechodzą od stanu silnego pobudzenia do stanu normalnego.
Są bardzo przydatne do tresury i służby.

Typ powściągliwy tak zwany sangwinistyczny

Tego typu psy wykazują silne procesy pobudzenia i hamowania.
Odruchy warunkowe powstają u nich szybko i po ukształtowaniu się są pewne i trwałe. Dobrze rozróżniają zbliżone do siebie podniety, nadają się doskonale do wykonywania trudnych zadań.
Szybko przechodzą od stanu skrajnego pobudzenia do stanu normalnego.
Są bardzo wrażliwe na różnorodne bodźce oraz przejawiają dużą aktywność poznawczą.
Współpraca z nimi jest łatwa.
W nowym środowisku wykazują powściągliwość i nie od razu przystosowują się do nowych warunków.

Psy o typie umiarkowanie powściągliwym są bardzo przydatne do tresury i służby.

Psychologiczne typy psów

W praktyce okazuje się, ż nawet u psów jednej rasy istnieje duża rozbieżność cech indywidualnych. Na to bezpośredni związek z charakterem wyższej działalności nerwowej u poszczególnych osobników. Świadczą o tym wyniki tresury.
Dla wyrobienia tego samego odruchu warunkowego, u jednych psów potrzeba zaledwie kilkakrotnego skojarzenia w czasie, bodźca warunkowego z bezwarunkowym,
dla innych konieczne są dziesiątki a nawet setki powtórzeń. Wyrobione odruchy
u jednych psów utrzymują się trwale, u innych są nietrwałe i łatwo zanikają.
Odmiennie u różnych psów przejawiają się także procesy hamowania.
Bardzo różna jest zdolność rozróżniania zbliżonych do siebie podniet oraz reakcje układu nerwowego przy rozwiązywaniu trudnych zadań. Wśród dużej różnorodności systemów nerwowych wydzielił cztery podstawowe typy psychologiczne psów.

Typ pobudliwy tak zwany choleryczny

Są to psy agresywne, odważne, bardzo szybko reagują na wszelkiego rodzaju podniety. Odruchy warunkowe powstają u nich łatwo i są trwałe. W układzie nerwowym przeważają procesy pobudzania, hamowanie jest słabo wyrażone. Łatwo odwracają uwagę
od wykonywanych czynności pod względem bodźców ubocznych zakłócających szkolenie, pracę na śladzie, itd.

Zbliżona do siebie podniety (sygnały, znaki, rozkazy) rozróżniają źle, często
się mylą. Do trudnych zadań, wymagających niezbędnego opanowania na przykład podczas pracy na śladzie, są mało przydatne lub w ogóle się nie nadają. Rozwiązywanie trudnych zadań u tego typu psó, często prowadzi do przeciążenia czynnościowego kory mózgowej
i nerwic.

Instynkt orientacyjny (reakcja poznawcza)

Młody pies poddany jest ciągłemu oddziaływaniu różnych zjawisk,
które musi poznać w procesie swej adaptacji do środowiska. Reakcja poznawcza występuje pod wpływem zjawisk nowych, nieznanych i wzbogaca ustawicznie doświadczenie życiowe psa.

Występuje u wszystkich psów młodych i wyraża się specjalnym stosunkiem do nowych bodźców otoczenia, na przykład długotrwałym oszczekiwaniem bez złości osób obcych, zwierząt, pracujących maszyn, itp. Po pewnym okresie, gdy pies oswoi
się z tym zjawiskiem, powinna ona zaniknąć zupełnie lub przekształcić
się w zachowanie swoiste psa wobec powtarzającego się bodźca.

Tak przebiega prawidłowo proces poznawczy u psów młodych, u których wzbogacanie doświadczenia życiowego jest uzasadnione i odbywa się nieprzerwanie.
W niektórych jednak przypadkach reakcja poznawcza nie zanika wraz z wiekiem psa,
ale utrzymuje się w stopniu silnie wyrażonym nawet u psów dorosłych.
Jest trudne do zahamowania i stanowi dużą przeszkodę w szkoleniu.

Niejednokrotnie przekreśla przydatność psa do osiągnięcia określonych celów.